Diagnostische testen

Een groot deel van de besluitvorming in de medische wereld hangt af van diagnostische testen. Dat komt uitendelijk neer op het beheersen van statistieken. U vertrouwt er op dat uw dierenarts hier rekening mee houdt, en dat doen wij ook. Wat er dan in ons hoofd af speelt proberen we hier uit te leggen:

Positief en negatief

Voor deze tekst moeten we even uitleggen dat de termen Positief en Negatief niet automatisch iets goeds of iets slechts betekenen. Met “Positief” bedoelen we dat de test “Ja” antwoordt, en met “Negatief”, “Neen”. Om het voorbeeld van een zwangerschapstest te gebruiken: Als hij zegt dat je zwanger bent, is de test Positief, of je nou zwanger wilt zijn of niet. Zegt hij dat je niet zwanger bent, dan is de uitslag Negatief, ook al zou je misschien graag wel zwanger zijn.

Vals of eerlijk

In het geval van testen heb je een aantal verschillende uitkomsten:

• Terecht positief: de test zegt dat je iets hebt, en dat is ook zo
• Terecht negatief: de test zegt dat je iets niet hebt, en dat is ook zo
• Val positief: de test zegt dat je iets hebt, en dat is niet zo
• Vals negatief: de test zegt dat je iets niet hebt, en dat klopt niet

Sommige testen zijn heel gevoelig (Sensitief) en merken de-terecht-positieve gevallen heel snel op (weinig vals negatieven). Dit soort testen hebben vaak de neiging om ook, per ongeluk, een aantal negatieven als positief aan te merken: Vals positief.

Sommige testen zijn heel kieskeurig (Specifiek) en hebben daardoor meer kans dat een positieve uitkomst ook echt een positief geval (weinig vals positieve uitkomsten) is, maar mist daardoor meestal wat vaker gevallen die ook positief hadden moeten zijn: Vals negatief.

De waardes worden alsvolgt berekend (bron Wikipedia:

De perfecte test

Van alle testen zijn deze getallen (sensitiviteit en specificiteit) beschikbaar. De perfecte test voor iets heeft zowel een sensitiviteit (sens) als een specificiteit (spec) van 1 (dan heb je namelijk geen vals positieven en geen vals negatieven). Nodeloos om te zeggen dat eigenlijk niet voorkomt. Zelfs een test die theoretisch een volle één zou scoren, heeft altijd nog te maken met mensenwerk. Een druppeltje te veel bij het mengsel, een minuutje te lang gewacht, slechte lichtinval… alles beinvloedt de uitslag.

Hoe vaak komt iets voor

Om de waarde van een uitkomst in te kunnen schatten moet je verder nog weten hoe vaak iets voorkomt. Wat de prevalentie is van een aandoening. Als er in heel Nederland 1 iemand is die de Hik heeft EN je hebt een test die wel eens een vals positieve of een vals negatieve uitkomst geeft (wat bij zowat alle testen het geval is) zul je veel meer positieven krijgen dan 1, en die hebben bijna allemaal niet de Hik. De kans dat dat ene Hik geval echter een vals negatieve uitslag krijgt blijft direct afhankelijk van de sensitiviteit.

Krijg de Pip: een voorbeeld

Laten we als rekenvoorbeeldje een test nemen met een Sensitiviteit en Specificiteit van 0.95 en een aandoening die vrij zeldzaam is: De Pip.

Met symptomen komt de Pip voor bij 50.000 Nederlanders

Zonder symptomen komt de Pip voor bij 1.000 Nederlanders

We hebben 16.050.000 Nederlanders.

De mensen met symptomen hoeven we niet op te screenen, die gaan vanzelf wel naar een dokter. Rest ons nog om de overige 1.000 gevallen uit de 16.000.000 Nederlanders te halen.

Als je dan met behulp van de formules en de bijgeleverde data een grafiekje uittekent krijg je het volgende:

Als je naar de waarden hier kijkt zie je dat je toch nog 1 op de 20 gevallen gaat missen en meer dan 800.000 mensen met een (in het overgrote deel foute) diagnose Pip naar huis gaat sturen. En dan is een test met 0.95 sensitiviteit en specificiteit nog aardig hoog. De meeste tests zitten een stuk lager. Dat betekent nog meer gevallen die je gaat missen, en nog meer mensen die je per abuis als ziek bestempelt.

Voorspellende waarde

Hoe maken we zo’n uitslag tastbaarder? Door de Positief Voorspellende Waarde te berekenen. Dat wil zeggen: Hoe betrouwbaar is een positieve uitslag. In dit geval is dat 950/800900=0.0012, oftwel 0.12%.

De negatief voorspellende waarde is een stuk beter: 15199050/15199100=0.9999, oftewel 99,99%. Als er dus een negatieve uitslag uitrolt, kun je vrij zeker van zijn dat je geen Pip hebt.

Op waarde schatten

Nou zijn er aandoeningen die ernstig genoeg zijn om een hoop vals positieven voor lief te nemen, maar om de waarde van een test goed in te schatten moet je dus altijd blijven opletten.

Zo hebben we voor u de redenatie achter het titeren voor u uitgewerkt.